Мәҗит Салихов «Стройэкспертиза» журналына яңа икътисадый шартларда «Татарстан Республикасының Төзелеш һәм архитектура буенча дәүләт экспертизасы һәм бәяләр билгеләү идарәсе» ДАУ эше турында сөйләде
«ТР УГЭЦ» ДАУ директоры Мәҗит Салихов «Стройэкспертизм»га үз учреждениесенең яңа икътисадый шартларда эшләве, мөрәҗәгать итүче өчен экспертиза уздыруны гадиләштерүче цифрлы сервислар турында, шулай ук дәүләтнеке булмаган экспертизаны башкаруга мөрәҗәгать иткән компанияләр өчен уникаль бонус программасын саклау турында сөйләде.
- Мәҗит Хаҗипович, бүген илебез икътисады өчен, аерым алганда, төзелеш тармагы өчен, бик үк җиңел вакытлар булмады. Киләчәккә нинди кәеф белән карыйсыз? Үз учреждениегезнең эшен ничек төзәтеп була?
- Төзелеш - уникаль тармак. Дәүләт беркайчан да читтә калмады һәм төзелеш тармагына ярдәм итү өчен нәтиҗәле чаралар комплексы кабул итте. Нәкъ менә төзелеш комплексы беренчеләрдән булып көчәя бара һәм кризислардан соң тиз торгызыла. Бу юлы да шулай булыр дип ышанам. РФ төзелеш министры Ирек Фәйзуллин билгеләп үткәнчә, бүген төзелеш тармагында кешеләрнең тормыш дәрәҗәсен һәм сыйфатын күтәрүгә юнәлтелгән эш темпларын саклап калу мөһим. Хөкүмәт бизнеска ярдәм итүнең өч пакетын оператив рәвештә эшләде, шул исәптән төзелеш өлкәсендә. Дәүләт ярдәменең бу чараларын моңарчы күрелмәгән чаралар дип атыйлар. Агымдагы шартларда безнең учреждение элек билгеләнгән барлык юнәлешләрне үстерүне дәвам итә, бигрәк тә эксперт эшчәнлеген цифрлаштыруны, югары квалификацияле кадрлар әзерләүне. Элеккеге кебек үк, без проектлау стадияләрендә биналарның һәм корылмаларның ышанычлылыгын, иминлеген, төзелешнең нәтиҗәлелеген һәм капитал салуларның нәтиҗәлелеген тәэмин итәчәкбез. Без төзелеш бизнесына ярдәм итәргә телибез һәм шуңа күрә безнең учреждениедә дәүләтнеке булмаган экспертиза узучы компанияләр өчен уникаль бонус программасын саклап калдык. Дәүләтнеке булмаган экспертизаны үткәрүгә кабат мөрәҗәгать иткәндә бонуслар эшли - экономия һәр проекттан кабат мөрәҗәгать иткәндә 50% ка кадәр җитә.
- Сезнең дәүләтнеке булмаган экспертиза ешрак нинди проектлар уза?
Бу билгеләнеше буенча да, география буенча да төрле объектлар. Бездә Санкт-Петербург, Түбән Новгород, Уфа, Кемерово, Пермь, Ижевск, Ульяновск, Самара, Көньяк Сахалин кебек шәһәрләрдән даими заказчылар бар. Татарстанның шәһәр һәм муниципаль районнары турында әйтеп тә торасы юк. Бу типлаштырылган торак төзелеше генә түгел, сәүдә үзәкләре, җитештерү мәйданнары һ.б. Аеруча ассызыклыйм, безнең экспертларның һөнәри компетенцияләре стандарт булмаган, катлаулы объектлар экспертизасын үткәрергә мөмкинлек бирә.
- Соңгы елларда норматив-хокукый база актив үзгәрүен дәвам итә, шул исәптән проект документациясенә экспертиза өлкәсендә дә. Сез нинди иң мөһим үзгәрешләрне аерып күрсәтә аласыз?
Беренчедән, артык һәм искергән нормативларны бетерү буенча уңышларны билгеләп үтәсе килә, шул исәптән төзелеш тармагында – «регулятор гильотинасы» дип аталган. Ахыр чиктә, бу зур эш административ каршылыкларның кимүенә һәм инвестиция-төзелеш циклының кимүенә китерәчәк, бу бигрәк тә кыйммәткә төшә торган заем чаралары шартларында: тиз һәм сыйфатлы итеп төзергә кирәк. Мәгълүмати модельләштерү өлкәсендә норматив база булдыру буенча зур эш алып барыла. Әйтик, 2020 елның июленнән «Капиталь төзелеш объектларының проект документларына экспертиза бәяләмәләренең бердәм дәүләт реестры» дәүләт мәгълүмат системасының модернизацияләнгән версиясе файдалануга тапшырылды, РФ Шәһәр төзелеше кодексына мәгълүмат системалары һәм цифрлы модельләштерү төшенчәләре кертелде, мәгълүмат системаларына һәм цифрлы модельләштерү таләпләрен, шулай ук технологияләр һәм системаларны куллану тәртибе билгеләнде. Россия Федерациясе Хөкүмәтенең 2022 елның 1 гыйнварындагы 331 номерлы карары белән, әгәр бу объектка бюджет акчалары җәлеп ителгән булса, капиталь төзелеш объектының мәгълүмат моделен мәҗбүри формалаштыру һәм алып бару беркетелгән. Шул рәвешле, мәгълүмати модельләштерү барлык дәүләт заказы объектлары өчен мәҗбүри булган - федераль дән алып муниципаль кадәр. Моннан тыш, безнең республикада каптөзелеш объектының мәгълүмат моделен формалаштыру тәртибе эшләнде, «Проект документациясе», «Эш документациясе» стадиясендә. Аны эшләүдә Татарстан Төзелеш министрлыгы белгечләре белән беррәттән «ТР УГЭЦ» ДАУ белгечләре дә катнашты. Һәм, әлбәттә, бөтен тармак өчен мөһим вакыйга - төзелешнең смета бәясен билгеләүнең ресурс-индекслы методына күчү. РФ Хөкүмәте рәисе урынбасары Марат Хөснуллин тарафыннан расланган Төзелеш тармагында бәя куюны камилләштерү чаралары планы нигезендә, 2020 елның 10 декабрендәге 11789п-П16 номерлы, Россия Төзелеш министрлыгы тарафыннан яңа федераль ФСНБ-2022 смета-норматив базасы кабул ителде.
Татарстан Республикасында капиталь төзелеш объектының мәгълүмат моделен, «проект документациясе», «эш документациясе» стадиясендә формалаштыру тәртибе эшләнде. Аны эшләүдә Татарстан Төзелеш министрлыгы белгечләре белән беррәттән «ТР УГЭЦ» ДАУ белгечләре дә катнашты.
- Агымдагы ел Татарстан Республикасында цифрлаштыру елы дип игълан ителде. Бу юнәлештә нинди эшчәнлек алып барыла?
- Төзелгән цифрлы мәгълүмат модельләре эшли ала торган бердәм мәгълүмат мохитен формалаштыру бурычы экспертиза институты, төзелеш заказчылары өчен дә, төзелеш комплексы өчен дә төп мәсьәләгә әверелә. Шул ук вакытта нәкъ менә экспертиза төзелеш тармагын цифрлы трансформацияләү эшендә иң зур гамәли эш тәҗрибәсенә ия, шуңа күрә экспертиза проектлаучыларга һәм төзүчеләргә максималь ярдәм күрсәтергә һәм ярдәм итәргә тиеш. Үз чиратында, безнең учреждение, Татарстан Республикасында мәгълүмати модельләштерү технологияләрен гамәлгә кертү буенча ярдәм итү үзәге буларак, мөрәҗәгать итүчеләрне укыта, экспертизага документлар әзерләү мәсьәләләре, ТИМ-модельләрне әзерләү таләпләре, объектларга экспертиза ясау өчен документлар тапшыру тәртибе, шул исәптән мәгълүмати модельләштерү технологияләрен кулланып башкарылган объектлар буенча консультация бирә. Безнең мөрәҗәгать итүчеләр өчен ТИМ-моделен үз эченә алган проект документациясен әзерләү тәртибе буенча тәкъдимнәр эшләнде. Тәкъдимнәр гамәлдәге законнар таләпләрен һәм мәгълүмати модельләрне бәяләүне уздыруның гамәли тәҗрибәсен исәпкә алып эшләнгән һәм безнең сайтта урнаштырылган. «ТР УГЭЦ» ДАУ проект документациясенә дәүләт һәм дәүләтнеке булмаган экспертиза уздыра, аның составына, проект документациясенең стандарт пакетыннан тыш, капиталь төзелеш объектының цифрлы мәгълүмат моделе керергә мөмкин.
«ТР УГЭЦ» ДАУ экспертизага цифрлы мәгълүмат моделе (ЦИМ) белән проектлар кабул итә. Проектларга экспертиза Россиянең теләсә кайсы төбәгеннән теләсә нинди заказчы узарга мөмкин.
- Үз учреждениегез эшенә сез нинди цифрлы сервислар кертәсез?
- Илнең барлык төзелеш тармагы кебек үк, Татарстан Республикасы экспертизасы үз эшен цифрлаштыруны уздыра. 2021 елдан башлап безнең эш Россия Төзелеш министрлыгы һәм Россия Главгосэкспертиза тарафыннан эшләнгән цифрлы сервисларны куллану хисабына тагын да нәтиҗәлерәк булды, - бу xml-форматта бәяләмәгә һәм Бердәм цифрлы экспертиза платформасына күчү (ЕЦПЭ). 2021 елның 26 июненнән безнең учреждение xml-форматка күчте, бу аны автоматлаштырылган эшкәртүне башкарырга мөмкинлек бирә. xml форматындагы бәяләмә мөрәҗәгать итүчеләргә шунда ук бәяләмәләрнең бердәм дәүләт реестры сайтында табарга мөмкин булган QR-код белән экспертиза бәяләмәсен формалаштырырга мөмкинлек бирә. Бердәм цифрлы тирәлектә эшләү өчен без мөрәҗәгать итүчеләрне өйрәтәбез һәм экспертиза уздыруның теләсә кайсы стадиясендә ярдәм күрсәтәбез, консультация бирәбез һәм катлаулы мәсьәләләрне аңлатабыз. Мин инде билгеләп үткәнчә, «ТР УГЭЦ» ДАУ экспертизага цифрлы мәгълүмати модель (ЦИМ) белән проектлар кабул итә. Проектларга экспертиза Россиянең теләсә кайсы төбәгеннән теләсә нинди заказчы узарга мөмкин. Үзәк сайлау комиссиясе электрон формада гариза бирү һәм РФ гамәлдәге законнарында билгеләнгән проект документациясе комплекты белән бер үк вакытта gosekspertiza-rt.ru сайтындагы шәхси кабинет аша бирелә.
Татарстанда күп кенә әһәмиятле объектлар BIM-технологияләр кулланып проектланган. Алар арасында йогышлы авырулар хастаханәсенең икенче корпусы, ТР милли китапханәсен төзекләндерү, «Адымнар» полилингваль мәктәпләр комплексы, Иннополис IT-шәһәре тулай торагы кампусы.
- Мәгълүм булганча, проектлауның сыйфатын күтәрү, мәгълүмати модельләштерү технологияләрен куллану исәбенә экспертиза уздыру срокларын кыскарту беренче дәрәҗәдәге бурычлар рәтендә булды. Бу юнәлештә Татарстан алга киттеме?
Экспертлар бәяләве буенча, бу мәсьәләдә Татарстанның позициясе, башкала төбәкләре белән беррәттән, илдә әйдәп баручыларның берсе. Безнең республиканы ТИМ га күчү көтмәгәндә туры килмәде. Бу күчү алдыннан күпьеллык планлы эш булды. Мәгълүмати модельләштерү технологияләрен кулланып башкарылган проектлар экспертизасын без инде 2015 елдан бирле үткәрәбез. 20 экспертыбыз ТИМ белән эшләү буенча халыкара сертификатларга ия. Цифрлы технологияләрне куллану безгә модельдәге коллизияләрне һәм җитешсезлекләрне оператив ачыкларга һәм бетерергә, шуның белән проект документациясенең сыйфатын арттырырга мөмкинлек бирә. Татарстанда күп кенә әһәмиятле объектлар BIM-технологияләр кулланып проектланган. Алар арасында йогышлы авырулар хастаханәсенең икенче корпусы, ТР Милли китапханәсен төзекләндерү, «Адымнар» полилингваль мәктәпләр комплексы, Иннополис IT-шәһәре тулай торагы кампусы. Цифрлы модель белән бәяләр билгеләү буенча экспертларыбызның эш тәҗрибәсе күрсәткәнчә, бу эш күләмен билгеләү төгәллеге сизелерлек арткан, ә нәтиҗәдә смета бәясен билгеләү төгәллеге дә арткан.
Төзелеш комплексының башка юнәлешләрен һәм цифрлаштыру өчен кадрларны укыту процессы ничек бара?
- Татарстан Республикасы Төзелеш министрлыгы җитәкчелегендә без заказчылар, проектлаучылар, төзүчеләр һәм сметчиклар өчен яңа технологияләр буенча укыту программаларын эшләдек. Укулар Татарстанның гына түгел, Россиянең дә гамәлдә булган практикаларын уздыра, алар ТИМ ны үз компанияләрендә уңышлы гамәлгә керттеләр, шулай ук безнең учреждение экспертлары да. Укытуның практик ягына аерым басым ясыйбыз: компанияләрнең реаль кейсларын тикшерәбез, экспертларның һәм тыңлаучыларның шәхси аралашуына күп вакыт бирәбез.
Төбәк һәм дистанцион онлайн-форматта 400 ләп кеше өйрәтелгән. «ТР УГЭЦ» ДАУ актив рәвештә үзенең мәгърифәтчелек эшен дәвам итә. Экспертиза укыту үзәге ай саен шәһәр төзелеше законнарының актуаль мәсьәләләре буенча курслар һәм семинарлар үткәрә. Лекторлар булып безнең экспертлар да, бөтен ил буенча алдынгы тәҗрибәләр дә чыгыш ясый. Безнең эштә мондый ачык алым уңай нәтиҗә бирә: алдагы эштә сораулар һәм хаталар кими, документациянең сыйфаты югарырак, экспертлар һәм мөрәҗәгать итүчеләр арасында партнерлык мөнәсәбәтләре урнаштырыла. Хәзер һөнәри квалификацияне күтәрү яки хезмәткә ихтыяҗ булган яңа һөнәр алу өчен иң яхшы вакыт. 22 апрельдә без мәгълүмати модельләштерү технологияләренә багышланган семинар уздырачакбыз, анда тармак белгечләрен чакырабыз. Актуаль кануннарга күзәтү ясаячакбыз, практикада ТИМ белән эшне, типик хаталарны һәм гамәлгә кертүнең уңышлы мисалларын ачыкларбыз. Без профбергәлекнең ТИМ ны гамәли куллану буенча бик күп сораулары тупланганын күрәбез.